४ : शेतकरी कामगार पक्षाचा जन्म व कार्य*

हिंदी कम्युनिस्ट पक्षाने वर्गजागृत कामगारांचे अग्रदल ही खऱ्या कम्युनिस्ट पक्षाची क्रांतिकारक भूमिका पार पाडून व कम्युनिस्ट इंटरनॅशनल , लेनिन स्टॅलिन यांनी वेळोवेळी केलेल्या मार्गदर्शनाची कास खंबीरपणे धरून राष्ट्रीय स्वातंत्र्याच्या लढ्याचे पुढारीपण आरंभापासून पत्करले असते तर १९४७ साली तडजोड करण्याची ताकद काँग्रेसच्या भांडवलदारी पुढारीपणाच्या हाती राहिली नसती . कम्युनिस्ट पक्षाने राष्ट्रीय स्वातंत्र्याच्या लढ्यात कामगारांचे नेतृत्व प्रस्थापित करून त्या लढ्याची सूत्रे आपल्या हातात घेतली असती तर आमच्या पक्षातील बहुतेक कार्यकर्ते व आमच्या पक्षाला पाठिंबा देणारे कामगार शेतकरी हे १९३० साली अगर त्यानंतरच्या काळात कम्युनिस्ट पक्षाच्या झेंड्याखाली उभे राहिले असते . पण कम्युनिस्ट पक्ष हा अनेक चुका करून राष्ट्रीय स्वातंत्र्ययुद्धाला पाठमोरा झाल्यामुळे देशातील कामगार किसान हा काँग्रेसच्या भांडवलदारी पुढारीपणाच्या मागे होता . या पुढारीपणाने वेळोवेळी केलेल्या विश्वासघातामुळे व ब्रिटिश साम्राज्यवाद्यांशी केलेल्या समझोत्यामुळे जागा झालेला काही कार्यकर्त्यांचा गट किसान कामगारांवर येऊ घातलेल्या संकटाला थोपवून धरण्यासाठी व वर्गीय लढ्याच्या आधारे पुढील क्रांती घडवून आणण्यासाठी पक्ष स्थापून पुढे आला . काँग्रेसमधील भांडवलदारी पुढारीपण ब्रिटिश साम्राज्यशाहीशी हातमिळवणी करण्याचे प्रतिक्रांतिकारक धोरण स्वीकारीत असताना हिंदुस्थानच्या क्रांतिकारक चळवळीतील महाराष्ट्रातील क्रांतिकारक विभागाची प्रतिक्रिया म्हणजेच आपल्या पक्षाचा जन्म होय . महाराष्ट्रातील कामगार - शेतकऱ्यांची परंपरा क्रांतिकारक व साम्राज्यशाहीविरोधी असल्याने तो साम्राज्यशाहीविरोधी राष्ट्रीय लढ्यात बेडरपणे या सामील झाला . महाराष्ट्रातील कामगार - शेतकऱ्यांच्या क्रांतिकारक प्रवृत्तीतूनच साताऱ्यातील पत्रीसरकारची चळवळ निर्माण झाली . काँग्रेसचे भांडवली पुढारीपण प्रत्यक्षात साम्राज्यशाहीशी हातमिळवणी प्रतिक्रांतिकारक बनत असतानाच्या कालातच महाराष्ट्रातील कामगार शेतकऱ्यांच्या साम्राज्यशाहीविरोधी चळवळीच्या एकत्रित अनुभवातून आपल्या पक्षाच्या जन्माला कारणीभूत होणारी प्रेरणा मिळाली . महाराष्ट्राची विशिष्ट साम्राज्यशाहीविरोधी क्रांतिकारक बैठक आपल्या पक्ष स्थापनेला कारणीभूत झाली आहे . १९३० ते १९३३ , १९३९ व १९४२ या साम्राज्यशाहीविरोधी जनतेच्या लढ्यात हिरीरीने भाग घेतलेल्या संयुक्त महाराष्ट्रातील क्रांतिकारकांचा हा पक्ष आहे . हिंदुस्थानात जनतेचे जे साम्राज्यशाहीविरोधी झगडे झाले त्यातील महाराष्ट्रातील अत्यंत विशुद्ध स्वरूपातील क्रांतिकारक विभाग हा आपल्या पक्षाचा गाभा आहे . आपण राष्ट्रीय स्वातंत्र्याच्या लढ्यातून जात असताना आणि त्यानंतरच्या काळात आपल्याला जो अनुभव आला त्यातूनच आपण मार्क्सवादाकडे वळलो . आज आपण मार्क्सवादाचे , मार्क्स , एंगल्स , लेनिन , स्टालिन यांचे ग्रंथ आधारभूत मानून , तिसरी इंटरनॅशनल आणि कॉमिनफॉर्म या जागतिक कम्युनिस्ट चळवळींचे सिद्धांत आणि मार्गदर्शन आत्मसात करून मार्क्सवादी - लेनिनवादी बनलो आहोत . या खंबीर भूमिकेवरूनच आपण लोकशाही क्रांतीचा मोर्चा पुढे नेण्याचा शिकस्तीने प्रयत्न करीत आहोत . कम्युनिस्ट पक्षाच्या पुढारीपणाचे सध्याचे साम्राज्यशाहीविरोधी राष्ट्रीय स्वातंत्र्याच्या लढ्याचा विचका करणारे ट्रॉट्स्कीवादी अत्यंत जहाल व पंथप्रवृत्तीचे धोरण ( Left sectarianism ) आणि समाजवादी पक्षाच्या गांधीछाप पुढारीपणाचे आणि सिद्धांताचे क्रांतिविरोधी धोरण या दोन अत्यंत विरोधी प्रवृत्तींशी झगडा करीतच आपण पुढे जात आहोत . त्यामुळे या दोन्ही पक्षांचे हल्ले आपल्या पक्षावर होत आहेत . इतर सर्व बाबतीत दोन ध्रुवांचे अंतर असलेले हे दोन्ही पक्ष आपल्या पक्षावर टीका करताना मात्र एकाच भूमिकेवर येत आहेत . हिंदी कम्युनिस्ट पुढारीपणाने आपल्यावर सुधारणावादी व संधिसाधू म्हणून टीका केली . समाजवादी पक्षाच्या पुढाऱ्यांनी आपल्याला जातीय ठरविण्याचा प्रयत्न केला . आपला पक्ष सुधारणावादी नाही याची हिंदी कम्युनिस्ट पुढारीपणाला व आपला पक्ष जातीय नाही याची समाजवादी पक्षाच्या पुढारीपणाला अलीकडे जाणीव होऊ लागली आहे ही समाधानाची गोष्ट आहे . आपला पक्ष आतापर्यंत निरनिराळ्या अवस्थांतून गेला आहे . साम्राज्यशाहीविरोधी राष्ट्रीय स्वातंत्र्याच्या लढ्याचा हिंदी भांडवलदारी पुढारीपणाने जो विश्वासघात केला त्याची दु : खद जाणीव जशीजशी होऊ लागली तसतसे आपल्या पक्षाचे स्वरूप जास्त स्पष्ट होऊ लागले आणि आज आपला पक्ष खंबीरपणे भूमिका घेऊन ' जनतेच्या साम्रज्यशाहीविरोधी मोर्चाचे ' पुढारीपण करण्यास सरसावला आहे . आपला पक्ष जन्माला का आला व त्याच्या जन्मापूर्वी कोणत्या महत्त्वाच्या घटना घडून पक्षाच्या जन्मास अनुकूल परिस्थिती निर्माण झाली याची सविस्तर माहिती पक्षाचे सरचिटणीस यांनी लिहिलेल्या ‘ आढावा व आराखडा ' या पुस्तकात दिली आहे . ब्रिटिश साम्राज्यवाद्यांशी काँग्रेसच्या पुढाऱ्यांनी तडजोड करताच या तडजोडीचे भावी भीषण स्वरूप ओळखणाऱ्या काही कार्यकर्त्यांनी कामगार शेतकऱ्यांचे राज्य प्रस्थापित करण्यासाठी काँग्रेस शेतकरी कामगार संघ ' स्थापन करण्याचा निर्णय तारीख ३-८-४७ रोजी घेतला . हा निर्णय आपल्या पक्षाच्या इतिहासात महत्त्वाचा टप्पा आहे . काँग्रेसचे पुढारी व मंत्री कामगार - शेतकऱ्यांच्या राज्य स्थापणार नसून भांडवलदारांनी हितासाठी राज्य करीत आहेत आणि म्हणून कामगार - शेतकरी यांचेच वर्गीय संघटन झाले पाहिजे , त्यांची ताकद वाढली पाहिजे , याची स्पष्ट जाणीव या ठरावात करून देण्यात आली आहे . कामगार - शेतकरी यांच्या राज्यासाठी वर्गीय संघटना बांधण्याच्या मार्गावर पक्षाने टाकलेले हे पहिले पाऊल होते. अशा रीतीने काँग्रेसच्या धोरणाबद्दल नापसंती नव्हते . परंतु काँग्रेस व तिचे सरकार यांचे स्वरूप काँग्रेसच्या धोरणाला विरोध करणाऱ्या वरील गटाला शकतो . गेल्या दोन वर्षांत आपल्या पक्षाने होते . दर्शविणारे सर्वच लोक काही मार्क्सवादी विचारसरणीचे जसजसे स्पष्ट होऊ लागले तसतसे आतापर्यंत ध्येय , धोरण व तत्त्वज्ञान याची निश्चिती करण्याची जरुरी भासू लागली व त्यातूनच ३-८-१९४७ रोजी काँग्रेसअंतर्गत स्वतंत्र पक्षाची स्थापना करण्याच्या निर्णयाचा जन्म झाला . ता . ३-८-४७ रोजी स्थापन झालेला हा संघ काँग्रेसान्तर्गत पक्षाच्या स्वरूपाचा होता पण काँग्रेसअंतर्गत फार काळ अस्तित्व राहणे शक्य नव्हते . साम्राज्यशाहीचे हस्तक बनलेल्या भांडवलदारवर्गाला काँग्रेसचे स्वरूप बदलून तिला आपला स्वतंत्र पक्ष बनविण्याची जरुरी भासत होती व त्याप्रमाणे काँग्रेस घटनेत बदल करून काँग्रेसमध्ये उपलब्ध राहण्यास बंदी करण्यात आली . त्यामुळे शेतकरी कामगार संघाने ता . २६-४-४८ रोजी मुंबई येथे सभा घेऊन काँग्रेसमधून बाहेर पडण्याचा निर्णय घेतला व तो शेतकरी कामगार पक्ष ' या नावाने एक स्वतंत्र राजकीय पक्ष म्हणून कार्य करू लागला . स्वतंत्र मार्क्सवादी पक्ष म्हणून बाहेर पडल्यानंतर जनतेला काँग्रेसच्या भांडवलदारी पुढारीपणाखालून काढण्याचे महान कार्य आपल्याला करावयाचे होते . ता . २६-४-४८ पासून गेल्या दोन वर्षांतील आपल्या कामाकडे जर पाहिले तर आपण हे काम बऱ्याच प्रमाणावर केले आहे , असे आपण निश्चयाने म्हणू शकतो.गेल्या दोन वर्षांत आपल्या पक्षाने धुमधडाक्याच्या प्रचाराने रान उठवून काँग्रेस पुढाऱ्याचे आणि मंत्रिमंडळाचे भांडवलशाही स्वरूप जनतेसमोर तिला समजेल अशा शब्दांत कठोरपणे मांडले असून लक्षावधी कामगार - किसानांना काँग्रेसच्या पुढारीपणाखालून बाहेर काढले आहे . जन्मापासून आपल्या पक्षाने मार्क्सवादाचे तत्त्वज्ञान लाखो श्रमजीवी जनतेपर्यंत पोहोचविण्याचे महान कार्य केले आहे . कम्युनिस्ट पक्षाच्या चुकीच्या व राष्ट्रविरोधी आचारामुळे राष्ट्रप्रेमी जनतेच्या मनात मार्क्सवादाविषयी तटस्थता निर्माण झाली होती ती दूर करून उलट या तत्त्वाविषयी आस्था आपण निर्माण केली आहे . सोव्हिएट रशियाबद्दल योग्य कल्पना देऊन जागतिक श्रमजीवी जनतेच्या क्रांतीतील त्यांचे अग्रदलाचे स्थान जनतेला पटवून देण्याचे कार्य आपण केले आहे . सोव्हिएट रशियाबद्दलची तटस्थतेची भूमिका टाकून देऊन जनतेला सोव्हिएट रशियाच्या पुढारीपणाखाली शांततेच्या मोर्चात आणून उभे करण्याच्या प्रयत्नांत आपण बरेच यश मिळविले आहे . जनतेचे वर्गीय लढे विस्तृत पायावर उभारून त्यांच्यामार्फत हिंदी जनतेच्या लोकशाही क्रांतीसाठी लढाऊ मोर्चा निर्माण करण्याच्या मार्गावर आपण प्रगती उभारण्याच्या करीत आहोत . सोलापूर अधिवेशनानंतर जनतेच्या लोकशाही क्रांतीसाठी मोर्चाच्या घोषणेत ' क्रांतिकारक गटाची एकजूट ' या घोषणेला पक्षाने अत्यंत महत्त्वाचे स्थान दिले . हिंदुस्थानातील सर्व क्रांतिकारक शक्ती एकत्रित करण्याच्या कामी पक्षाने अत्यंत महत्त्वाची कामगिरी केली आहे . सोशलिस्ट रिपब्लिकन पक्षाचे अध्यक्ष कै . शरदचंद बोस यांच्या मदतीने अखिल भारतीय संयुक्त समाजवादी परिषदेची स्थापना करून आपण हिंदुस्थानात संपूर्ण राष्ट्रीय स्वातंत्र्यासाठी पहिली क्रांतिकारक संयुक्त आघाडी निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला . समाजवादी व कम्युनिस्ट पक्षांनी आपले धोरण न बदलल्यामुळे या पक्षांचा समावेश अजूनही या संयुक्त आघाडीत होऊ शकला नाही . कुलाब्याच्या आणि नगरच्या विधिमंडळ निवडणुकी हा आपल्या पक्षाच्या प्रगतीतील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे . कुलाबा जिल्हा हा महाराष्ट्रातील खोतीने ग्रासलेला असा जिल्हा आहे . काँग्रेसच्या धोरणाचा निषेध करून तिच्या धोरणाला श्रमजीवी जनतेचा पाठिंबा नाही , हे दाखविण्यासाठीच आपल्या पक्षाने ही निवडणूक काँग्रेसवर लादली . या निवडणुकीत काँग्रेस व समाजवादी पक्ष या दोघांचाही पराभव झाला . या निवडणुकीने आपण समाजवादी पक्ष व काँग्रेस पक्ष यामधील साम्य व आपले या दोन पक्षांशी असलेले भेद आपण जनतेसमोर अत्यंत स्पष्टपणे मांडले आहेत . अशा रीतीने ग्रामीण विभागात काँग्रेसला आव्हान देऊन तिचा पराभव करण्याचे काम इतरत्र कोठेही कोणत्याही पक्षाने केलेले नाही . “ काँग्रेस सरकार जनतेचे आहे , जनतेचा त्यावर विश्वास आहे . हा प्रचार काँग्रेसची ढोंगबाजी आहे . हे आपण स्पष्ट केले . या निवडणुकी आपण काँग्रेस सरकारचे शेतकऱ्यांच्या धान्याच्या दराबद्दलचे धोरण , जनतेवर वेळोवेळी होणारा गोळीबार , मुंबई संयुक्त महाराष्ट्रातून वगळण्याच्या योजना यांना विरोध करण्यासाठी लढविल्या आणि काँग्रेस सरकारच्या कारभारावरील बुरखा काढून टाकून तिचे फॅसिस्ट स्वरूप उघडे केले आहे . नगरच्या निवडणुकी कुलाब्यापेक्षा निराळ्या पार्श्वभूमीवर झाल्या . स्थानबद्ध दत्ता देशमुख यांच्या विधिमंडळात ७२ दिवसांपेक्षा जास्त दिवस गैरहजेरीमुळे त्यांचे सभासदत्व रद्द केले गेले . आपण दत्ता देशमुख यांनाच पुन्हा उभे करण्याचा निर्णय घेतला . या निवडणुकीत काँग्रेस सरकारने काळ्याकुट्ट कारवाया केल्या . दत्ता देशमुख यांचा अर्जच येऊ नये म्हणून खटपट केली , अर्ज आल्यानंतर तो नाकारला जाईल अशीही व्यवस्था केली . निवडणुकीच्या बाबतीत भांडवली सरकार वरवर जो तटस्थतेचा आभास कायम ठेवते तेही काँग्रेस सरकारने केले नाही . दत्ता देशमुख यांचा अर्ज नामंजूर झाला तरीही आपण या निवडणुकी लढविल्या . निवडणुकीचा करणाऱ्या कार्यकर्त्यांना अटक करून ठेवणे , प्रचारासाठी पेट्रोल मिळू न देण्यापर्यंत सर्व अडथळे आणण्याचा काँग्रेस सरकारने प्रयत्न केला आणि शेवटी तर प्रत्यक्ष मतदान पेट्यांतही ढवळाढवळ करण्यास त्यांनी कमी केले नाही . सरकार वेळ आली म्हणजे मतदान पेट्यांतही ढवळाढवळ करते हे त्यामुळे जनतेला स्पष्टपणे दिसून आले . आणि भांडवली राज्यव्यवस्थेत निवडणुकीला किती अर्थ असतो हेही स्पष्ट झाले . त्याप्रमाणे नगर पूर्व खानदेश व प . खानदेश या जिल्ह्यात आपल्या पक्षाने लोकल बोर्डाच्या निवडणुकी लढविल्या व त्याचा प्रचारकार्यासाठी उपयोग करून निवडणुकीच्या साधनाच्या उपयुक्ततेविषयी जनतेत असलेला भ्रम कमी केला . या काळात आपण कामगारांच्या वर्गीय संघटना करण्याचा आणि त्यांच्यात एकजूट निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला . हिंद मजदूर सभा व इन्टक यांनी कामगार वर्गात जी फूट पाडली ती नष्ट करण्याचे कार्य ओगलेवाडी ( सातारा जिल्हा ) कामगारांत आपण यशस्वी रीतीने केले आहे . ओगलेवाडीतील कामगार आता फूटपाड्यांच्या पकडीतून पूर्णपणे बाहेर पडला असून तो क्रांतिकारक एकजुटीच्या मार्गाने पावले टाकीत आहे . कामगारांच्या निरनिराळ्या संघटनांत एकजूट घडवून आणण्याचा प्रयत्न आपण सोलापुरात केला . सोलापूरची गिरणी बंद झाल्यामुळे जो लढा निर्माण झाला त्यात कम्युनिस्ट व समाजवादी या सर्वांशी संयुक्त आघाडी उभारण्याचा प्रयत्न केला तो अयशस्वी झाला . त्यामुळे आपणास स्वतंत्रपणे हा लढा द्यावा लागला . या लढ्यात एकंदर १७५ कामगारांना पकडण्यात आले . या वेळेला जरी आपल्याला एकजूट करण्याच्या कामात यश आले नाही तरी त्यानंतर ' मे दिन साजरा करताना आपण यशस्वी झालो व गेल्या दोन वर्षांनंतर या वर्षी आपण इतर पक्षांच्या साहाय्याने हा कामगारांत एकजूट घडवून आणीत असताना आंतरराष्ट्रीय कामगार दिन महाराष्ट्रात मोठ्या प्रमाणात साजरा करू शकलो . कामगारांत एकजूट घडवून आणीत असतांना आपण त्यांचे वर्गीय लढेही लढविले . राधानगरी येथील कामगारांचा पगारवाढीसाठी लढा आपण लढविला . त्याचप्रमाणे मुंबईच्या म्युनिसिपल कामगारांच्या संपात आपल्या पक्षाच्या काही कार्यकर्त्यांनी महत्त्वाचा भाग घेतला . हल्ली आपण मुंबईच्या कामगारवर्गांत काम करण्यास सुरुवात केली आहे . आपल्या पक्षाच्या कार्याच्या दृष्टीने ही फार महत्त्वाची गोष्ट आहे . मुंबईच्या कामगारवर्गात संघटना करणे व त्यांच्यात एकजूट घडवून आणणे यामुळे सर्व हिंदुस्थानातील कामगारवर्गाच्या चळवळीला एक निराळे स्वरूप प्राप्त होणार आहे . मुंबईतील आपल्या पक्षाने चालविलेली कामगार एकजुटीची चळवळ जसजशी वाढत जाईल तसतसे आपल्या पक्षाचे स्वरूपही बदलेल व साम्राज्यशाही विरोधी लोकशाही क्रांतीवर कामगारवर्गाचे प्रभुत्व प्रस्थापित करण्याच्या कार्यात आपण यशस्वी होऊ . अशा रीतीने मुंबई , सोलापूर , नागपूर व महाराष्ट्रातील इतर ठिकाणच्या कामगारांत क्रांतिकारक एकजूट घडवून आणणे हे फार मोठे कार्य आपणास करावयाचे आहे . शेतकऱ्यांच्या प्रत्येक लहानसहान अडचणीविरुद्ध लढताना आपण त्यांचे पुढारीपण घेणे अपरिहार्यच होते . त्या दृष्टीने १९४८ साली कोवाड , जि . बेळगाव येथे शेतकरी परिषद घेऊन आपण आपल्या कामाला आरभ केला व महाराष्ट्रात ठिकठिकाणी शेतकरी परिषदा घेऊन शेतकऱ्यांच्या अडचणींना वाचा फोडली . परंतु शेतकऱ्यांच्या अडचणी चव्हाट्यावर मांडणे एवढेच काम करून आता भागणार नव्हते . काँग्रेस सरकविण्याचा प्रयत्न करीत होते . एवढेच नव्हे , तर गुजराथ व महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांना देण्यात येणाऱ्या धान्याच्या भावात अवास्तव फरक ठेवून सरकारने महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांबद्दल दुजाभावही दाखविला होता . साखर , कापड इत्यादी वस्तूंचे भाव सरकारने वाढवून दिले ; परंतु शेतकऱ्यांच्या धान्याचे भाव उतरवून ते शेतकऱ्याला जगणे अशक्य करून टाकीत होते . सरकारच्या या धोरणाविरुद्ध लढा उभारण्याचे कार्य आपण केले . इगतपुरी तालुक्यात आपण हा प्रश्न धसाला लावला . सरकारी भावाने धान्य न विकण्याचे ठरवून या प्रश्नावर ८७ गाव पाटलांचे राजीनामे आपण सादर केले . सरकारने नेहमीप्रमाणे १४४ कलम जाहीर केले . ते मोडण्यात आले . ४६६ शेतकरी तुरुंगात गेले . त्यात ८७ शेतकरी स्त्रिया होत्या . शेवटी सरकारला १४४ कलम मागे घ्यावे लागले . आज हा लढा स्थगित झाला आहे , संपला नाही . वाढत्या अरिष्टांबरोबर हा प्रश्न जास्तच तीव्र होत जाणार आहे व त्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर लढे लढविण्याची तयारी ठेवणे जरूर आहे . इगतपुरीबरोबरच कुलाबा जिल्हा शेतकरी परिषदेचा उल्लेख करणे जरुरी आहे . गेल्या वर्षी भाताचे पीक बुडाल्याने कुलाबा जिल्ह्यावर दुष्काळाची छाया पसरली होती . अशाही परिस्थितीत खोताला व जमीन मालकाला घालावयाचा वाटा वसूल करण्याचे काम खोतांनी व जमीन मालकांनी सुरू केले . याविरुद्ध उपाययोजना करणे जरूर होते . परिषदेने हे कार्य केले . या भागातील शेतकरी आज खंबीरपणे आपल्याला बाटा घालणे अशक्य असल्याचे खोताला सांगत आहेत . शेतकऱ्याला जाचणारा आणखी एक महत्त्वाचा प्रश्न म्हणजे लेव्हीचा . लेव्ही वसूल करताना सरकारी अधिकारी शेतकऱ्यावर अत्यंत जुलूम करतात . या जुलमाविरुद्ध सभा , परिषदा भरवून आपण जनतेला संघटित करण्याचा प्रयत्न केला आहे . बार्शी तालुक्यात हा लढा आपण अत्यंत यशस्वी रीतीने केला . या लढ्यात ५० ते ६० शेतकरी कार्यकर्त्यांना सरकारने तुरुंगात डांबले . हैद्राबाद संस्थान हिंदुस्थानात सामील झाल्यापासून तेथेही हा लेव्हीचा प्रश्न निर्माण झाला . लेव्हीच्या जाचाविरुद्ध मराठवाड्यात जनतेचा संघटित मोर्चा उभारण्याचा प्रयत्न फक्त आपल्याच पक्षाने करण्याचा प्रयत्न केला . परंतु हैद्राबाद संस्थानातील निजामाची सत्ता संपली असली तरी नवी असलेली राजवटही तितकीच जुलमी आहे . म्हणून आपल्या प्रयत्नांना आरंभ झाल्याबरोबर तेथील प्रशासक सरकारने नारायणराव वाघमारे वगैरे तेथील कार्यकर्त्यांना तुरुंगात डांबले , बऱ्याच जणांना हद्दपार केले व श्री . शंकरराव मोरे ( सरचिटणीस ) , नाना पाटील , केशवराव जेधे , आमदार तुळसीदास जाधव , काकासाहेब वाघ वगैरेंवर भाषणबंदीच्या किंवा प्रवेशबंदीच्या नोटीसा बजावल्या . संस्थानिकांना नष्ट ( ? ) करून जी राजवट वल्लभभाई पटेलांनी संस्थानी प्रदेशातून सुरू केली तिचे स्वरूप हे असे आहे . आपले काम जसजसे वाढू लागले तसतशी सरकारची आपल्याविरुद्ध दडपशाही वाढू लागली . आपल्या पक्षाचे दुय्यम चिटणीस श्री . दत्ता देशमुख , त्याचप्रमाणे जी . डी . लाड , राम लाड हे कार्यकर्ते पूर्वीच डांबले गेले होते . आता त्यात आणखी दुसरे दुय्यम चिटणीस भाईसाहेब सथ्था यांची भर पडली आहे . अशा रीतीने आपल्या पक्षाचे दोन्ही दुय्यम चिटणीस आज तुरुंगात आहेत . परंतु सरकारची ही दडपशाही म्हणजे आपले काम योग्य रीतीने होत आहे याचा पुरावाच आहे असे समजून आपण सरकारच्या दडपशाहीला तोंड देण्यासाठी जास्तच निकराने कामाला लागले पाहिजे . ही सर्व कामे करण्यास आपल्या पक्षाच्या ' जनसत्ता ' साप्ताहिकाने फार मोठा वाटा उचललेला आहे . लोकमान्य टिळकांचा केसरी , महात्मा गांधींचा रिजन , यानंतर महाराष्ट्राच्या खेड्याखेड्यात राजकीय दृष्टीने वाचले जाणारे एवढेच राजकीय पत्र आहे . ' जनसत्ता'मार्फत जनतेला शिक्षण देण्याचे व तिला संघटित करण्याचे कार्य सतत चालू आहे . महाराष्ट्रातील शेतकऱ्याला मार्क्सवादी बनविण्याच्या कार्यात ' जनसत्ते'ने फार मोठा वाटा उचललेला आहे . त्याचप्रमाणे वेळोवेळी जनतेवर जो गोळीबार व जे अत्याचार झाले त्यांना प्रसिद्धी देऊन जनतेला त्याविरुद्ध संघटित करण्याचे कार्यही ' जनसत्ते'ने केले आहे . एरडगावचा गोळीबार , राजापूरचा गोळीबार , नाशिकचा गोळीबार या तिन्ही वेळेला जनतेची बाजू जनसत्तेने अत्यंत निर्भिडपणे मांडली आहे व सरकारचे फॅसिस्ट स्वरूप जनतेसमोर स्पष्ट करण्यास मदत केली आहे . धांगवडी येथे स्त्रियांवर झालेला अत्याचार चव्हाट्यावर आणण्यास व जनतेचे संघटित दडपण आणून सरकारला या अत्याचार करणाऱ्या अधिकाऱ्यांची चौकशी करण्यास ' जनसत्ते ने भाग पाडले आहे . संयुक्त महाराष्ट्राच्या प्रश्नाला चांगली चालना देण्याचा मान आपल्याच पक्षाने मिळविला आहे . या प्रश्नावरील जनतेची तीव्र भावना लक्षात घेऊन काँग्रेसचे पुढारी हा प्रश्न हातात घेतल्याचा देखावा निर्माण करून जनतेची फसवणूक करण्याचा प्रयत्न करीत होते . अशा वेळेला ठिकठिकाणी सभा - परिषदा घेऊन काँग्रेस पुढाऱ्यांचा हा ढोंगीपणा आपण स्पष्टपणे जनतेसमोर मांडला . त्याचप्रमाणे मुंबई महाराष्ट्रात ठेवण्याच्या प्रश्नावरही आपली भूमिका आपण कणखरपणे मांडली . आज जनतेची लोकशाही क्रांती यशस्वी झाल्याशिवाय संयुक्त महाराष्ट्राचा प्रश्न सुटणार नाही , याची स्पष्ट जाणीव जनतेला करुन देण्याचे बरेचसे श्रेय आपल्याच पक्षाला आहे . आपल्या पक्षाच्या असेंब्लीच्या सभासदांनी केलेल्या कामाचा उल्लेख करणे जरूर आहे . सरकारच्या धोरणाला विरोध करून मार्क्सवादी पद्धतीने त्याचे खो स्वरूप जनतेसमोर मांडीत राहणे हे कार्य आपल्या सभासदांनी अतिशय उत्तम रीतीने केले आहे . मुंबईच्या असेंब्लीत हल्ली जनतेची बाजू मांडणारा फक्त शेतकरी कामगार पक्षच आहे ही गोष्टही जनतेला स्वानुभवाने समजू लागली आहे . काँग्रेस सरकारचा नागरिक स्वातंत्र्यावर बंधने आणण्याचा व दडपशाही करण्याचा प्रयत्न आपण हाणून पाडण्याचा प्रयत्न असेंब्लीत केलेला आहे . परंतु काँग्रेसच्या होयबांनी भरलेल्या असेंब्लीत तो यशस्वी होणे शक्यच नव्हते . आपल्या असेंब्लीतील सभासदांनी शासनसंस्थेचे खरे स्वरूप भांडवलदारांची हुकूमशाही हे जनतेसमोर स्पष्ट करण्यास पुष्कळच मदत केली आहे . याशिवाय मार्क्सवादी पद्धतीने ठिकठिकाणी घेतलेली शिबिरे , कोल्हापूरच्या विद्यार्थ्यांचा फीवाढीविरोधी मोर्चा , सातारा जिल्ह्यात शेतकरी स्त्रियांत आपल्या स्त्री कार्यकर्त्यांनी काढलेले प्रचार दौरे समाजातील पन्नास टक्के भाग जो स्त्रीसमाज त्यांच्यात अशा रीतीने जागृती करण्याचे कार्य याहीपेक्षा नेटाने होणे जरूर आहे . लोकशाही क्रांतीचा लढा पुढे नेण्याचे कार्य हिंदी क्रांतिवाद्यांनी कॉमिनफॉर्मने केलेले मार्गदर्शन पुढे ठेवूनच केले पाहिजे . या कॉमिनफॉर्मच्या मुखपत्राच्या अग्रलेखात असे म्हटले आहे की , * ( * फॉर ए लास्टिंग पीस फॉर ए पीपल्स डेमॉक्रसी , ता . २७ जाने . १ ९ ५० . ) “ चिनी जनतेच्या राष्ट्रीय स्वातंत्र्याच्या विजयी लढ्याचा अनुभव हे शिकवितो की , कामगारवनि लढण्याला आणि कामगारवर्गाच्या व त्याची आघाडीची फौज असलेल्या कम्युनिस्ट पार्टीच्या उभारण्याला तयार असलेल्या सर्व वर्गाशी , पक्षांशी , संग्राम साम्राज्यवाद्यांविरुद्ध व गटांशी व संघटनांशी एकजूट केली पाहिजे . आणि ही कम्युनिस्ट पार्टी मार्क्सवादी लेनिनवादी तत्त्वज्ञानाने सज असलेली , क्रांतिकारक व्यूहरचना व डावपेच यांचे तंत्र आत्मसात केलेली , जनतेच्या शत्रूना किंचितही दयामाया न दाखविण्याचा क्रांतिकारक बाणा रोमरोमात भिनलेली , जनतेच्या सामुदायिक चळवळीत कामगारवर्गीय संघटना व शिस्त यांचा बाणा दाखविणारी कम्युनिस्ट पार्टी असली पाहिजे . " अंतर्गत परिस्थिती ज्या वेळेला अनुकूल असेल त्या वेळेस कम्युनिस्ट पार्टीच्या नेतृत्वाखाली जनतेची स्वातंत्र्यसेना उभारणे ही राष्ट्रीय स्वातंत्र्याचा लढा यशस्वी रीतीने तडीला नेण्याची निर्णायक अट आहे . “ सशस्त्र संग्राम हा आता बऱ्याच परतंत्र व वसाहत देशांतील राष्ट्रीय स्वातंत्र्यलढ्याचा प्रकार बनत आहे हे चीन , व्हिएटनाम , मलाया व इतर देशांच्या उदाहरणांनी दाखवून दिले आहे . " वसाहतीच्या व निमवसाहतीच्या देशांतील जनतेच्या सामुदायिक चळवळीमुळे विकसित झालेल्या व सशस्त्र संग्रामाचे स्वरूप धारण करणाऱ्या चळवळीमुळे ब्रिटिश साम्राज्यवाद्यांना पिछेहाटीचा पवित्रा घेणे भाग पडले . हिंदुस्थानला नकली स्वातंत्र्य बहाल करण्यात आले ; परंतु ब्रिटिश साम्राज्यशाहीचे हितसंबंध ' पवित्र व अभंग ' राखण्यात आले आहेत . माउंटबॅटन कंपनी हिंदुस्थानातून निघून गेली असली तरी ब्रिटिश साम्राज्यशाही अजून कायम आहे व एखाद्या विषारी सर्पाप्रमाणे हिंदुस्थानला आपल्या आसुरी विळख्यात जखडून ठेवीत आहे . अशा परिस्थितीत हिंदी कम्युनिस्टांचे कार्य साहजिकपणे हे आहे की , चीन व इतर देशांतील राष्ट्रीय स्वातंत्र्य चळवळीच्या अनुभवाचा त्यांनी उपयोग करून घेऊन कामगारवर्गाची समग्र शेतकरीवर्गाशी दोस्ती भक्कम केली पाहिजे , अत्यंत निकडीच्या शेतीविषयक सुधारणा अमलात आणण्यासाठी लढले पाहिजे आणि आपल्या देशाची गांजणूक करणाऱ्या अँग्लो अमेरिकन व साम्राज्यवाद्यांविरुद्ध व त्यांच्याशी सहकार्य करणारे प्रतिगामी बडे भांडवलदार व सरंजामी संस्थानिक यांच्याविरुद्ध देशाचे स्वातंत्र्य व राष्ट्रीय सार्वभौमत्व यासाठी लढण्याला तयार असलेल्या सर्व वर्गांची , पक्षांची , गटांची व संघटनांची एकजूट उभारली पाहिजे . " चीनमधील क्रांतीचा विजय व वसाहतीच्या देशातील राष्ट्रीय स्वातंत्र्यलढ्याची प्रगती यामुळे वसाहतीवरील पकड कायम ठेवण्यासाठी निकराने धडपडणाऱ्या साम्राज्यवाद्यांचे पित्त खवळले . पराभूत होत असलेल्या साम्राज्यवाद्यांच्या या निकराच्या धडपडीचा बरोबर अंदाज न घेता तिला कमी लेखणे व चुकीचे ठरेल . “ वसाहतीच्या व परतंत्र देशातील कम्युनिस्ट पक्ष , ट्रेड युनियन्स व सर्व लोकशाही संघटना , यांनी श्रमिक जनतेची व सर्व पुरोगामी शक्तींची एकजूट उभारली पाहिजे . वसाहतीचा विस्तार वाढविण्याच्या परकीय साम्राज्यवाद्यांच्या योजनांचे साम्राज्यवाद्यांशी सहकार्य करणाऱ्या प्रतिगाम्यांच्या देशद्रोही भूमिकेचे खरे स्वरूप रोज चव्हाट्यावर मांडले पाहिजे . " वसाहतीवर वर्चस्व गाजविणाऱ्या साम्राज्यवाद्यांच्या देशातील कम्युनिस्टांचे कर्तव्य हे आहे , की त्यांनी वसाहत देशातील जनतेला आपल्या देशातील पुरोगामी शक्तींचा पाठिंबा मिळवून दिला पाहिजे व त्यासाठी त्या शक्तींची एकजूट उभारली पाहिजे . या देशातील कम्युनिस्टांनी कॉ . स्टालिनच्या पुढील शब्दांची आठवण ठेवली पाहिजे . ' वसाहतीच्या व परतंत्र देशाची स्वातंत्र्य चळवळ व अधिक पुढारलेल्या पाश्चिमात्य देशातील कामगार चळवळ यांच्यात खराखुरा दुवा सांधल्याशिवाय त्या देशात ( वसाहतीच्या व परतंत्र देशात ) कायम स्वरूपाचा विजय मिळविणे शक्य नाही . “ रशिया , चीन व जनतेच्या लोकशाहीचे देश , यातील क्रांतीचा अनुभव हे शिकवितो , की जेव्हा जनता निर्धारपूर्वक लढ्यात उतरते , जेव्हा कम्युनिस्ट पक्ष या लढ्याचे नेतृत्व करण्याला समर्थ असतात , तेव्हा देशातील अंतर्गत प्रतिक्रांतीच्या व परकीय साम्राज्यवाद्यांच्या कोणत्याही शक्ती क्रांतीच्या मार्गाने जाणाऱ्या जनतेच्या बहुजनसमाजाला चिरडू शकत नाहीत ." कॉमिनफॉर्मने हिंदुस्थानाबद्दल केलेले हे मार्गदर्शन कम्युनिस्ट पक्षाच्या पुढारीपणाने गेल्या दोन वर्षांत आखलेल्या व्यूहरचनेच्या व डावपेचांच्या पूर्णपणे विरुद्ध असून ते बदलण्याचा जाहीर इशारा कॉमिनफॉर्मने अशा रीतीने हिंदी कम्युनिस्ट पक्षाला दिला आहे . आज अत्यंत तीव्र स्वरूपाच्या आर्थिक अरिष्टामुळे साम्राज्यशाहीचा सामाजिक पायाच हादरून जात असताना व अरिष्टाचे मोठे ओझे अँग्लो - अमेरिकन साम्राज्यवादी हिंदुस्थानवर फेकीत असताना साम्राज्यवादी मक्तेदारीशी हातमिळवणी केलेल्या हिंदी भांडवलदारवर्गाचा सामाजिक पायाही नाहीसा होत आहे . अशा परिस्थितीत आर्थिक अरिष्टाने अत्यंत जेरीस आलेले काही छोटे भांडवलदार ( हिंदी कम्युनिस्ट पुढारीपणाने म्हटल्याप्रमाणे स्वयंनिर्णयाधिष्ठित पद्धतीने नव्हे ) इतर क्रांतिकारक पक्षांबरोबर आणि गटांबरोबर काही काळापुरते मर्यादित स्वरूपाचे तात्पुरते सहकार्य करणे शक्य आहे . ' समग्र शेतकरीवर्गाशी सहकार्य याचा अर्थही असाच आहे . रयतवारी पद्धतीचे विशिष्ट स्वरूप तसेच विभाग क्रांतीबरोबर अखेरपर्यंत जाणार नाहीत . परंतु असलेली वाताहत व त्यातच आर्थिक अरिष्टाचे जबर विभाग काही काळपर्यंत मर्यादित स्वरूपात , पाहिजे . हा लढाऊ क्रांतिकारक मोर्चा उभारूनच जमीनदारी पद्धती , ही लक्षात घेता सर्व श्रीमंत शेतकरी वासाहतिक अर्थव्यवस्थेमुळे एकंदर शेतीधंद्याची होत ओझे यामुळे हैराण झालेला काही श्रीमंत शेतकरी क्रांतिकारक वर्गाबरोबर , पक्षाबरोबर आणि गटाबरोब सहकार्य करणे शक्य आहे . " शत्रूच्या गोटातील प्रत्येक खिंडाराचा उपयोग करण्यात स्वत : साठी दोस्त मिळविण्यात ( कामगारवर्गाने ) कौशल्य दाखविले पाहिजे ' हे सूत्र आपण कधीही विसरता कामा नये . ( ऽ ' स्टालिन आणि चिनी क्रांती ' , ले . चैन - पा - टा , कम्युनिस्ट , १९५० , अंक २ , पा . १३४. ) वसाहत देशातील राष्ट्रीय स्वातंत्र्याच्या चळवळी या साम्राज्यशाहीविरोधी जागतिक क्रांतिकारक आघाडीचा अत्यंत महत्त्वाचा विभाग आहे . हिंदुस्थानातील ही आघाडी आपण बळकट केली पाहिजे व साम्राज्यवाद्यांना आणि त्यांच्या हिंदी हस्तकांना आपण नेस्तनाबूद केले पाहिजे . कामगारवर्गाची कणखर लढाऊ एकजूट उभारून शेतमजुरांची , लहान शेतकऱ्यांची संघटना करून आणि लढे उभारून , मध्यम शेतकऱ्यांचे प्रश्न व्यापक प्रमाणावर सोडवून , कारकून , शिक्षक , नर्सेस व इतर नोकरवर्ग तसेच घरमजुरी करणारे , हमाली करणारे आणि शहरातील इतर व्यवसाय करणारे यांची म्हणजेच पिळल्या जाणाऱ्या श्रमिकांची संघटना करून , कामगार , शेतकरी व मध्यमवर्गीय स्त्रियांना संघटित करून आणि आगामी काळात बेकारांचे लढे संघटित करून आपण जनतेचा प्रचंड क्रांतिकारक मोर्चा उभारला आपणास हिंदी राष्ट्रीय स्वातंत्र्याचा लोकशाही लढा पूर्णत्वास नेणे आणि जनतेच्या लोकशाहीचा विजयी झेंडा या देशात डौलाने लौकर फडकविणे शक्य आहे .